ती होती संध्या मधुरा

लहानपणी शाळेतून आल्यावर गॅलरीत उभा रहायचो.
तेंव्हा रोज भेटायची मला सूर्य हाकणारी संध्या.
तो आज्ञाधारक सूर्य मग तिला पोहोचवायचा क्षितिजापर्यंत.
अगदी मोहोरून जायचा नभाने आच्छादलेला आणि क्षितिजापर्यंत विस्फारलेला घरामागचा माळ.
माळाचा थाट काय सांगावा!
काही गर्द झाडे आणि खूप सारी झुडुपे
मातीची अब्रू झाकणारे गवत, काहीसे हिरवे, काहीसे पिवळे.
ऑर्केस्ट्राचा प्रमुख वारा, त्याचे संकेत ओळखायचा तिथला निसर्ग.
मग पाने डोलायची वाऱ्याच्या तालावर.
निर्जीव पाचोळा, तोदेखील उडायचा वाऱ्याचे मंत्र ऐकून.
पिकल्या फळांची मात्र जाम फजिती व्हायची.
ती पाहून खळखळून हसायचा माळामधून वाहणारा ओढा.
या मैफिलीत मग षड्ज लावायची पाखरे.
माणसाच्या बेसूर रडगाण्यांना येथे मुळीच स्थान नव्हते.
एखाद्या वेड्या कवीला किंवा चित्रकाराला मात्र दुरून ऐकायची मुभा होती.

दिवस असेच जाऊ लागले.
माझी समज वाढत गेली.
बालपण मात्र कमी होत गेलं.

गॅलरीत उभा रहायला मला आता क्वचितच मिळायचा वेळ.
फिरायला गेलो तर क्षितिजापर्यंत पसरलेला माळ आता पूर्वीपेक्षा लवकर फिरून व्हायचा.
मी विचार केला, 'मोठा झालोय.
कदाचित पावले झाली असतील मोठी किंवा कदाचित वाढली असेल पावलांची गती.
कदाचित सळसळणाऱ्या रक्ताबरोबर आली असेल क्षितीज सर् करायची उर्मी.'

आता गॅलरीमध्ये घुमणारा पाखरांचा आवाज पूर्वीपेक्षा मोठ्याने घुमायचा.
मी विचार केला, 'मोठा झालोय.
झाल्या असतील इतक्या वर्षांत रेशीमगाठी घट्ट.
कदाचित पाखरांनाही कळली असेल आपली वेडी माया,
आणि निर्भयपणे वावरू लागली असतील आपल्या घराजवळ.'

दिवस जात होते.
मी मोठा होत होतो.
माळ खूपच कमी वेळेत तुडवून व्हायचा.
आणि गॅलरीमध्ये घुमणारा पाखरांचा आवाज थोडा मोठ्यानेच घुमायचा.

एके दिवशी मी फार मोठा झालो.
स्वप्नांचे मजले बांधत बांधत मी इंजिनियर झालो.
आता मी लोकांची घरे बांधणार होतो.
अपार्टमेंट, शॉपिंग मॉल, मल्टीप्लेक्स बांधणार होतो.
माझा आनंद गगनात मावेना.

का कोणास ठाऊक, मला अचानक जुनी गॅलरी आठवली.
वाटले, पाखरे एव्हाना निर्भयपणे बागडू लागली असतील घरात.
त्यांना सांगावा आपला आनंद,
आणि कराव्यात चार खुशालीच्या गोष्टी.
गॅलरीत गेलो.
का कोण जाणे, आज तिकडे सुतकी शुकशुकाट होता.
ती भयाण शांतता क्षणाक्षणाला माझा जीव घेत होती.
म्हटलं, आपल्या आवडत्या माळावर फिरायला जाऊ.
कमी वेळेत का होईना, पण आख्खा माळ तुडवून येऊ.
खाली गेलो तर माळही गायब!

आत्तापर्यंत व्हेज खाणारे पाहिले होते, नॉन-व्हेज खाणारे पाहिले होते.
पण या सिमेंटच्या जंगलाने आख्खा माळच्या माळ गिळून टाकला होता.

ती डुलणारी पाने, उडणारा पाचोळा, गाणारी पाखरं, खळखळून हसणारा ओढा...
कुठे गेले हे सगळे?
मला तर फक्त अपार्टमेंट्स, शॉपिंग मॉल्स, मल्टीप्लेक्सेस दिसतायत!

आजही मला सूर्य हाकणारी संध्या भेटते.
पण तो व्यवहारी सूर्य आता तिला क्षितिजापर्यंत पोहोचवत नाही,
एका उंच अपार्टमेंटच्या मागेच सोडून देतो.


- निखिल अनिल जोशी
४-४-२००९
कानपूर